Sultan Birinci Mustafa 1592 yilinda Manisa'da dogdu. Babasi Sultan Üçüncü Mehmed, annesi Handan Sultan'dir. Sultan Birinci Mustafa güzel yüzlü, seyrek sakalli, sari benizli ve iri gözlü bir padisahti. Iki defa padisahlik yapti. Sinirli bir yapiya sahipti.
Sultan Birinci Mustafa, agabeyi Sultan Birinci Ahmed'in padisahligi süresince, 14 yil sarayin bir odasinda hapis hayati yasadi. O devirde bu gerekli görülüyordu. Aksi halde sehzadeler devlet yönetimine karisiyor, hatta padisahi devirmek için harekete bile geçebiliyor ve devlet birligi tehlikeye düsüyordu. Buna meydan vermemek için sehzadeler "izale" olunur veya bir odaya kapatilirdi. Sultan Birinci Ahmed tahta geçtiginde kardesini öldürtmemis, ancak sarayda mahpus tutulmustur. Kafes hayati denilen bu süre sonunda Sultan Birinci Mustafa Osmanli hanedaninin en büyük erkek evladi olmasi dolayisiyla tahta çikarilmis fakat kisa sürede dengesiz hareketleri görüldügünden ulema, asker ve devlet erkaninin ittifaki ile hal edilmistir. Sultan Genç Osman'in tahttan indirilip katlinden sonra bir kez daha cülus etmisse de 1,5 yil sonra tekrar tahttan indirilmesi icab etmistir.
Sultan Birinci Mustafa ile birlikte kardes katli nadiren görülmüs, artik sehzadeler sarayda kafes ardinda tahta geçecekleri günü beklemeye baslamislardir. Tabii valide sultanlar, sehzade analari arasinda rekabetler baslamis, her biri bir vezire ve diger gruplara dayanarak entrikalarla padisah degistirmeye çalismislardir.
Sultan Birinci Mustafa, çok dindar bir insandi. Sadaka vermeyi çok severdi. Hatta sarayin havuzuna hizmetçilerin toplamasi için para atardi. Saraydaki hayatini ibadet ederek, dini eserler okuyarak geçiriyordu. Tahta geçmesi için ikinci kez davet edildigi zaman, odasinda Kuran-i Kerim okudugunu ve padisahlik istemedigini bildirmisti.
Sultan Birinci Mustafa ikinci padisahliginin baslamasindan 1.5 yil sonra 10 Eylül 1623 tarihinde seyhülislam fetvasi ile tekrar tahttan indirildi. Fetvanin gerekçesi olarak da "Akli dengesi tam olmayan birisinin halife olamayacagi" gösterildi. Sultan Birinci Mustafa tahttan indirildikten 16 yil sonra, 20 Ocak 1639 günü sinir hastaligindan dolayi Topkapi Sarayinda vefat etti.
